ΤΩΝ ΜΙΧΑΛΗ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ*, ΑΝΔΡΕΑ ΘΕΟΔΩΡΟΥ** ΚΑΙ ΛΕΩΝΙΔΑ ΧΑΤΖΗΛΟΪΖΟΥ***

Μέρος Α΄

Τα τελευταία χρόνια οι εκπαιδευτικοί και γενικότερα το Δημόσιο Σχολείο, δέχονται αλλεπάλληλα και συνεχή κτυπήματα. Η απαξίωση του εκπαιδευτικού, η καταρράκωση του κύρους, της αυτονομίας και της αξιοπρέπειάς του, η αμφισβήτηση και οι προσβολές ήταν και είναι καθημερινό φαινόμενο. Ταυτόχρονα, η Πολιτεία και ο Τύπος επιδεικτικά κλείνουν τα μάτια και τα αυτιά στα πραγματικά προβλήματα της Παιδείας του τόπου. Τα προβλήματα αυτά, έχουν ενταθεί ακόμη περισσότερο, τον τελευταίο χρόνο, ως αποτέλεσμα των πρωτόγνωρων καταστάσεων που βιώνουμε ένεκα της πανδημίας. Τα σχολεία εδώ και 13 μήνες, λειτουργούν σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης, με ασφυκτικά πρωτόκολλα και ξεκάθαρες πρακτικές δυσκολίες στην εφαρμογή τους. Το Υπουργείο Παιδείας, απέτυχε να προστατέψει τα σχολεία και να τα στηρίξει ώστε να φέρουν επαρκώς εις πέρας την αποστολή τους. Εδώ και μήνες τα σχολεία οι εκπαιδευτικοί και τα παιδιά βρίσκονται στα όριά τους, μιας και παρουσιάζονται καθημερινά προβλήματα χωρίς να υπάρχουν οι ανάλογες υποστηρικτικές δυνάμεις που θα δώσουν τις καλύτερες λύσεις.

Αναπόφευκτα μέσα σε αυτές τις συνθήκες και τους περιορισμούς, η διδασκαλία και η μάθηση έχει αλλάξει και απέχει αρκετά από τις θεμελιώδεις παιδαγωγικές αρχές. Οι εκπαιδευτικοί καταβάλλουν υπεράνθρωπες προσπάθειες για να δημιουργήσουν ένα όσο το δυνατό πιο ευχάριστο μαθησιακό περιβάλλον, όμως αυτό είναι έργο δύσκολο. Το μαθησιακό χάσμα μεταξύ των παιδιών πλέον διευρύνεται. Αρκετοί μη προνομιούχοι μαθητές βρέθηκαν να είναι αποκομμένοι από την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, λόγω της αδυναμίας του ΥΠΠΑΝ να τους στηρίξει. Την ίδια ώρα οι συχνές απουσίες μαθητών και εκπαιδευτικών λόγω πανδημίας δυσχεραίνουν ακόμη περισσότερο τη μαθησιακή διαδικασία. Τα σχολεία πλέον λειτουργούν σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης με αρκετούς από τους εκπαιδευτικούς που απουσιάζουν να μην αναπληρώνονται οδηγώντας σε απώλειες πολύτιμου διδακτικού χρόνου. Σε άλλες περιπτώσεις διορίζονται αντικαταστάτες δάσκαλοι στη θέση νηπιαγωγών και το αντίστροφο, δημιουργώντας εύλογα το ερώτημα: Προτεραιότητα της Επίσημης Πλευράς είναι η λειτουργία των σχολείων ως παιδοφυλακτήρια ή το επίπεδο της παρεχόμενης εκπαίδευσης; Ταυτόχρονα οι μαθητές της Ά τάξης ήρθαν στο Δημοτικό χωρίς να ολοκληρώσουν επαρκώς την προδημοτική εκπαίδευση, παρουσιάζοντας πολλά κενά σε γνώσεις και δεξιότητες. Κατά παρόμοιο τρόπο τα παιδιά της Β΄τάξης προάχθηκαν από την Ά τάξη τον Ιούνιο του 2020 έχοντας χάσει πολύτιμο χρόνο από την φυσική τους παρουσία, κοινωνικοποίηση και εκπαίδευση στο πρώτο τους βήμα στο σχολείο. Τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, οι δυσκολίες των οικογενειών, η ανασφάλεια, η αβεβαιότητα που επικρατούν στην κοινωνία μεταφέρονται και στον μικρόκοσμο του σχολείου.

Η πανδημία σε κάποια στάδιο θα υποχωρήσει. Τα προβλήματα και το δυσβάστακτο βάρος στα σχολεία όμως θα παραμείνει. Δεν θα ήταν υπερβολή να αναφερθεί πως η επόμενη μέρα στα σχολεία θα είναι ακόμη πιο δύσκολη. Οι συνέπειες της πανδημίας αλλά και η αδυναμία στήριξης από την Επίσημη Πλευρά, βαραίνουν τα σχολεία τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς και δυσχεραίνουν ακόμη περισσότερο το έργο τους.

Η προετοιμασία εκ μέρους του ΥΠΠΑΝ για την επόμενη σχολική χρονιά 2021-22 άρχισε. Χρόνος υπάρχει για να αποτυπώσει την επικρατούσα κατάσταση η επίσημη πλευρά και να δώσει τη στήριξη που χρειάζεται ο/η εκπαιδευτικός, τα παιδιά και το σχολείο γενικότερα. Παραθέτουμε πιο κάτω μια σειρά από εισηγήσεις που πιστεύουμε ότι θα δώσουν την ώθηση για επανεκκίνηση του σχολείου με αισιοδοξία.

Ενισχυτική διδασκαλία: Η ενισχυτική διδασκαλία έχει αφαιρεθεί από τα σχολεία από το 2011. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, μεγάλος αριθμός μαθητών, να μην έχουν την επαρκή στήριξη που δικαιούνται και έχουν ανάγκη. Αναπόφευκτα τον τελευταίο χρόνο, έχουν δημιουργηθεί ακόμη μεγαλύτερα μαθησιακά κενά, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των εκπαιδευτικών. Μεγάλος αριθμός μαθητών χρειάζεται εξατομικευμένη και στοχευμένη στήριξη. Επιβάλλεται να δοθεί χρόνος στα σχολεία για ενισχυτική διδασκαλία, εκεί και όπου χρειάζεται και οι Διευθύνσεις των σχολείων να τις αξιοποιήσουν προς όφελος των παιδιών. Σύμφωνα με την UNESCO, έχει παρατηρηθεί αύξηση κατά 20% του αριθμού των μαθητών σε όλο τον κόσμο, οι οποίοι δεν απέκτησαν το 2020 τις βασικές δεξιότητες ανάγνωσης που αναμένονται για την ηλικία τους, λόγω του μερικού κλεισίματος των σχολείων τους, εξαιτίας της πανδημίας. Η UNESCO έχει ζητήσει την εφαρμογή ιδιαίτερων προσπαθειών για την ενίσχυση μαθημάτων και στρατηγικών προκειμένου να καλυφθούν τα κενά που έχουν προκύψει στην εκπαίδευση. Η παροχή ενισχυτικής διδασκαλίας μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά τα παιδιά που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες[1].

Στήριξη μαθητών με ρίσκο αλφαβητισμού: Τα παιδιά με ρίσκο αλφαβητισμού, ουσιαστικά δεν στηρίζονται επαρκώς από το ΥΠΠΑΝ, αφού δεν παραχωρείται χρόνος για να βοηθηθούν. Η διάγνωση γίνεται πολύ αργά (Γ’ Δημοτικού) και όταν γίνει, είναι απλά για στατιστικούς λόγους. Αυτά τα παιδιά σίγουρα είχαν αδυναμίες στην παρακολούθηση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και οι ελλείψεις τους έχουν αυξηθεί. Επιβάλλεται, αυτά να στηριχθούν ουσιαστικά, με ένα δομημένο πρόγραμμα υποστήριξής τους. Με αυτό τον τρόπο θα μειώσουμε τη σχολική αποτυχία η οποία στη συνέχεια συνοδεύεται με πολλές άλλες αρνητικές παρενέργειες.

Στήριξη μαθητών με μεταναστευτική βιογραφία: Στα δημόσια σχολεία, με βάση τα στοιχεία του ΥΠΠΑΝ, φοιτά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό μαθητών που δεν έχει ως μητρική γλώσσα την Ελληνική (16% στα Δημοτικά και 19% στα Νηπιαγωγεία). Έχουμε βιώσει αρκετές φορές περιπτώσεις μαθητών με μεταναστευτική βιογραφία που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν το μάθημα στην ελληνική γλώσσα και η στήριξη που τους παρέχεται δεν μπορεί να τους βοηθήσει ουσιαστικά. Λόγω της απουσίας αυτών των παιδιών από τον φυσικό χώρο του σχολείου, η διδασκαλία αυτών των παιδιών παρουσίασε μεγάλες δυσκολίες. Η στήριξη που είχαν εξ αποστάσεως είχε τεράστια προβλήματα λόγω και της έλλειψης εξοπλισμού και συνδεσιμότητας αυτών των οικογενειών. Το ΥΠΠΑΝ έχει προχωρήσει πρόσφατα σε εξαγγελία εφαρμογής νέας πολιτικής για την ένταξη μαθητών/μαθητριών με μεταναστευτική βιογραφία στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα, χωρίς όμως να προηγηθεί ενημέρωση των εκπαιδευτικών οργανώσεων και διαβούλευση. Κοινός στόχος του ΥΠΠΑΝ και των εκπαιδευτικών οργανώσεων είναι η βελτίωση της παρεχόμενης εκπαίδευσης και προς αυτό τον σκοπό πρέπει να υπάρχει συνεργασία και συνδιαμόρφωση των καινοτομιών που εφαρμόζονται.

Αναδιάρθρωση της ύλης και εκσυγχρονισμός εγχειριδίων: Εδώ και χρόνια γίνονται διαβήματα από την ΠΟΕΔ και τους εκπαιδευτικούς για αποφόρτωση της ύλης που ξεκάθαρα είναι υπερβολική σε σχέση με τον διδακτικό χρόνο. Οι ιδιαιτερότητες του τελευταίου χρόνου έχουν οξύνει ακόμη περισσότερο το πρόβλημα. Είναι εκ των ων ουκ άνευ, πως οι μαθησιακοί στόχοι και η διδακτέα ύλη πρέπει να αναδιαρθρωθούν, όπως και τα σχολικά εγχειρίδια. Ταυτόχρονα το σχολείο θα πρέπει να απομακρυνθεί από τον γνωσιοκεντρικό του χαρακτήρα. Οφείλει  να ενισχύσει την ανάπτυξη των κομβικών εκείνων δεξιοτήτων και να καλλιεργήσει τις στάσεις ζωής και τις διαχρονικές αξίες που είναι σημαντικές για τον μαθητή του 21^ου αιώνα.

Ωρολόγιο Πρόγραμμα: Παράλληλα με τον εκσυγχρονισμό της ύλης και των εγχειριδίων πρέπει να αναθεωρηθεί και το ωρολόγιο πρόγραμμα. Ο θεσμός του ολοήμερου σχολείου έχει αποδειχθεί πως μπορεί να λειτουργήσει έτσι ώστε να ενισχύει την εκπαίδευση των παιδιών και παράλληλα να εξυπηρετεί τους γονείς. Ο στόχος θα έπρεπε να είναι η καθολική εφαρμογή του ενιαίου ολοήμερου σχολείου έτσι ώστε τα παιδιά να βιώνουν ολόπλευρη εκπαίδευση με βάση τα ενδιαφέροντά τους και να ολοκληρώνεται η μαθησιακή διαδικασία στο σχολείο. Νέες δεξιότητες οι οποίες αποτελούν πλέον αδήριτη ανάγκη στον 21^ο αιώνα όπως η χρήση των υπολογιστών και η γνώση προγραμματισμού, πρέπει να ενταχθούν στη νέα πραγματικότητα των σχολικών μονάδων. Επίσης, με το πέρας της πανδημίας και με ορατή πλέον την ανάγκη κοινωνικοποίησης των παιδιών είναι απαραίτητος όσο ποτέ άλλοτε  ο αυξημένος χρόνος διαλείμματος για τα παιδιά.

Παραβατικότητα: Η συχνότητα και η ένταση των ήπιων αλλά και των σοβαρών μορφών μη επιθυμητής συμπεριφοράς δημιουργούν συνθήκες που εμποδίζουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Καθημερινό φαινόμενο σε αρκετά σχολεία είναι οι εντάσεις και η αναστάτωση, χάνεται πολύτιμος διδακτικός χρόνος και πολύτιμες δυνάμεις των σχολείων αναλώνονται στην αντιμετώπισή τους. Το πρόβλημα αυτό έχει μεγιστοποιηθεί τον τελευταίο χρόνο λόγω των συνεπειών και παρενεργειών της πανδημίας. Αναμένουμε άμεσα και χωρίς άλλη καθυστέρηση, ολοκληρωμένο, βραχυπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, με την εμπλοκή ειδικών γιατί είναι ήδη αργά. Το πρόβλημα της παραβατικότητας στα σχολεία αποτελεί την αχίλλειο πτέρνα της εκπαίδευσης.

Με τεκμηριωμένο πλέον το δεδομένο πως τα σχολεία και η μάθηση έχουν αναπόφευκτα πληγεί, δημιουργούνται βασανιστικά και αναπάντητα ερωτήματα σε σχέση με την στόχευση της Κυβέρνησης για το Δημόσιο Σχολείο. Η επόμενη σχολική χρονιά 2021-22 είναι προ των πυλών. Ο προγραμματισμός και η οργάνωση της εκ μέρους του ΥΠΠΑΝ βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο. Η δημιουργία μιας Επιτροπής Ειδικών η οποία θα αξιολογήσει την όλη κατάσταση που δημιουργήθηκε με την πανδημία, καταγράφοντας όλες τις συνέπειες, τα προβλήματα  και τα ελλείμματα που δημιουργήθηκαν είναι επιβεβλημένη. Η επιστημονική έρευνα και καταγραφή της κατάστασης θα είναι το πρώτο ουσιαστικό βήμα για βελτίωση της κατάστασης.

Τα προβλήματα είναι εδώ και τα ερωτήματα περιμένουν απαντήσεις:

• Η Πολιτεία είναι έτοιμη για πραγματική και ουσιαστική στήριξη της Δημόσιας Εκπαίδευσης;
• Είναι έτοιμη να στηρίξει έμπρακτα τους εκπαιδευτικούς;
• Είναι πρόθυμη να αποκτήσει πραγματικό όραμα, για την παιδεία του τόπου;
• Έχει τη βούληση να προβεί στις μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις που χρειάζονται για να γίνουν τα σχολεία χώροι χαράς, δημιουργικότητας και μάθησης;

*Μέλος Δ.Σ. ΠΟΕΔ, Γεν. Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ

**Γενικός Αντιπρόσωπος ΠΟΕΔ, Αντιπρόεδρος Α.Κί.ΔΑ

***Γεν. Οργ. Γραμματέας ΠΟΕΔ, Γεν. Οργ. Γραμματέας Α.Κί.ΔΑ